Grote impact op kosten door inval in Oekraïne

Op moment van schrijven is het conflict in volle gang en hoewel de situatie dagelijks verandert, zijn er uit de aangekondigde sancties en prijsontwikkelingen al te verwachten effecten te benoemen. 

Export kaas naar Oekraïne

De export van Nederlandse kaas naar Oekraïne is sinds 2016 gemiddeld met maar liefst 53 procent per jaar toegenomen, maar blijft met een volume van 440 ton in de eerste elf maanden van 2021 beperkt in verhouding tot de totale Nederlandse kaasexport (figuur 1). Het land importeert voornamelijk de klassieke Nederlandse kazen Maasdam, Gouda en Edam, waarbij vooral de import van Maasdam en Gouda sterk toeneemt. Een deel van de import van Maasdam is vermoedelijk toe te schrijven aan het recent door Lactalis overgenomen Leerdammer: bij de verkoop van activiteiten door Bel Group was ook het Oekraïense dochterbedrijf Bel Shokta inbegrepen, wat verantwoordelijk is voor de verkoop van producten van de Bel Groep in Oekraïne. Het is aannemelijk dat de handel met Oekraïne door de huidige situatie sterk beperkt zal worden, ongeacht de uiteindelijke uitkomst van het conflict. 

De sterke volumestijging van de Nederlandse kaasexport naar Oekraïne staat in schril contrast met de Nederlandse handel met Rusland. Na de annexatie van de Krim zijn importbeperkingen ingevoerd. De handel in zuivel met Rusland is sinds 2014 verwaarloosbaar. 

Duurder gas en transport

Het effect van de Russische inval zal vooral merkbaar zijn in een stijging van de productiekosten voor zowel melkveehouders als zuivelproducenten. Een concreet voorbeeld is de stijgende gasprijs, waardoor de energie-intensieve verwerking van rauwe melk merkbaar duurder zal worden. De prijs voor gas lag eind februari ruim vijf keer zo hoog als op hetzelfde moment in 2021. 

De kans is klein dat de volledige prijsstijging bij afnemers terechtkomt: de overheid heeft aangekondigd een deel van de kosten te compenseren door middel van belastingverlagingen, en veel grootverbruikers hebben termijncontracten afgesloten om de effecten prijsschommelingen te beperken. Toch zullen de energiekosten fors toenemen in 2022. Hetzelfde geldt voor transportkosten: naast stijgende brandstofprijzen kampt de logistieke sector met verstoringen in logistieke aanvoerlijnen en een personeelstekort. De verwachting is dat dit personeelstekort alleen maar groter zal worden. In Europa is een significant aantal Oekraïense chauffeurs werkzaam, waarvan een deel huiswaarts zal keren. 

Dit artikel is verschenen in ZuivelZicht 3 2022.
Nog geen abonnee? Klik HIER en profiteer
het eerste jaar van maar liefst 25% korting.

Om deze effecten te kwantificeren kijken we naar de kostenstructuur van de grootste zuivelproducent van Nederland, Royal FrieslandCampina. De coöperatie gaf in 2021 € 195 miljoen aan energiekosten. In hetzelfde jaar werd er € 539 miljoen uitgegeven aan transportkosten. Als we dit afzetten tegen het door leden aangeleverde melkvolume, zien we dat FrieslandCampina per 100 kilogram rauwe melk zo’n € 7,53 kwijt is aan transport- en energiekosten. 

Voor een inschatting van de kosteninflatie die beide kostenposten kunnen doormaken in 2022 kijken we naar het CBS en de prijsstijging van diesel in februari. Het CBS becijferde op 18 februari, vóór de Russische invasie van Oekraïne, dat energiekosten voor huishoudens met wel 86 procent konden stijgen in 2022. Mocht dit scenario ook voor grootverbruikers zoals FrieslandCampina werkelijkheid worden, zou dat betekenen dat de energiekosten van de zuivelproducent bij een stabiel melkvolume toenemen tot € 3,72 per 100 kilogram. 

Voor transportkosten kijken we naar de ontwikkeling van de dieselprijs, die in februari circa 30 procent hoger lag dan een jaar eerder. In het geval dat deze hoge brandstofprijs volledig doorberekend wordt naar afnemers van logistieke diensten, zou dit voor FrieslandCampina betekenen dat de transportkosten toenemen tot € 7,17 per 100 kilogram rauwe melk. Gezamenlijk zouden in dit fictieve scenario de productiekosten per 100 kilogram rauwe melk met € 3,36 toenemen, wat ofwel door afnemers ofwel door boeren gecompenseerd zou moeten worden (figuur 2).

Belangrijke herkomst veevoer

Een ander punt waarop de Nederlandse zuivelsector effecten kan ondervinden van het conflict in Oekraïne is de kostprijs voor veevoer. Oekraïne is met afstand de grootste leverancier van mais aan Nederland, en leverde in 2020 circa 3 miljoen ton, oftewel 51 procent van de totale import van dit belangrijke veevoeringrediënt. Hiermee leverde het land zo’n 22 procent van de totale hoeveelheid mais die in Nederland verbruikt is, waarbij het hoogtepunt van de export in het eerste en het vierde kwartaal van het jaar liggen. Gegeven de huidige situatie in Oekraïne is het onwaarschijnlijk dat het land in de komende jaren vergelijkbare volumes kan leveren, wat de grondstofkosten voor veevoerproducenten onder druk zet. Deze kosten zullen deels doorberekend worden aan de boer, waardoor de kosten voor melkproductie verder toenemen. 

Concluderend kunnen we stellen dat het effect van de Russische inval in Oekraïne, ondanks de beperkte exportvolumes naar beide landen, in de vorm van stijgende productiekosten merkbaar zullen zijn voor de Nederlandse zuivelsector. 

Mathieu Geuskens is zuivelanalist bij A-Insights.