Boterprijs stijgt, maar ‘consument herontdekt unieke smaak van boter’

Bart van Belleghem denkt even na als we vragen of de boterprijzen de komende maanden nog verder gaan stijgen. “The best remedy against high prices are high prices”, zegt hij dan. Hij is de hoogste man bij Van Ballegooijen Foods, onder andere actief in boter. Wat bedoelt hij met deze uitspraak? “Zou u een voorraad boter aanleggen tegen de huidige prijzen van boven de € 7 per kilogram?”, luidt de wedervraag. Oftewel: hoe hoger de prijs, hoe groter de kans dat de top is bereikt en de voorraad tot verlies leidt bij verkoop. De botermarkt is op dit moment te vergelijken met een wandeling hoog in de bergen zonder duidelijke markeringen en met duizeligmakende afgronden.

Prijslijn boter

In de grafiek is dit duidelijk te zien. Sinds begin 2021 gaat de prijslijn steeds steiler omhoog. Tot half april van dit jaar is de stijging ongeveer 120 procent, dus ruimschoots een verdubbeling in ruim een jaar tijd. Op 30 maart 2022 publiceerde ZuivelNL met € 710 per 100 kilogram voor het eerst in de geschiedenis een boternotering boven de € 700. In april zette de stijging door naar ruim € 730. 

De magische grens van € 700 werd bij de vorige prijspiek in september 2017 net niet gehaald; de hoogste notering was toen € 698. “Destijds was de oorzaak vooral de extreem lage eiwitvalorisatie ten gevolge van grote interventievoorraden mager melkpoeder”, verklaart Van Belleghem. Door een verschuiving naar onder andere kaasbereiding kwam de roomproductie onder druk. “Toen was boter extreem duur, in tegenstelling tot de rest van de zuivelproducten. Nu zien we dat zuivel over de hele linie sterk in prijs stijgt, waarbij boter de kroon spant.” 

Minder melk

De melkproductie daalt in grote delen van Europa, maar ook in Nieuw Zeeland. “In januari is er in de EU bijna 10 procent minder boter geproduceerd dan een jaar eerder. Het aanbod is dus substantieel lager, bij een stabiele vraag.” 

Lees ook: ‘We hebben gewoon meer melk nodig’, zegt Mark Boot van Arla Foods

Een eventuele daling van de boterprijs in de komende maanden lijkt niet waarschijnlijk. De huidige hoge melkprijzen lokken geen extra productie uit. Dat komt door de oplopende productiekosten en doordat in landen als Nederland, België en Duitsland milieu-eisen de investeringslust bij melkveehouders remmen. In Frankrijk, na Duitsland het land met de grootste melkproductie in Europa, is al jarenlang sprake van een dalende tendens. 

Psychologisch effect room

Een structureel dalende melkaanvoer kan verstrekkende gevolgen hebben voor de Europese zuivel. Voor de botermarkt blijft, net als bij de prijspiek in 2017-2018, van belang tot welke producten de melk wordt verwerkt. “We hebben nu in de EU gelukkig geen hoge interventievoorraden mager melkpoeder”, zegt Van Belleghem. “Als de poederprijzen niet gaan dalen ten opzichte van bijvoorbeeld kaas, kan dat een positief effect hebben op de roomaanvoer.” Of dat daadwerkelijk een verder oplopen van de boterprijzen zal tegengaan, weet ook Van Belleghem niet. Want tegenover deze optie staat een ander, meer psychologisch effect op de botermarkt, namelijk: de vrees dat er op een gegeven moment echt geen room kan worden geleverd. “Dat gevoel hadden sommigen in 2017 ook, maar er was toen altijd nog room te koop. We zitten nu naar mijn mening dichter bij het punt waarop dat misschien niet altijd het geval zal zijn.”

Boterconsumptie

En hoe zit het aan de vraagzijde? Als er minder boter wordt gevraagd, kan dat immers ook een dempend effect op de prijs hebben. Hier ziet Van Belleghem weinig spectaculaire ontwikkelingen. Na een decennialange daling, is er sinds 2010 een stabiele tot licht stijgende consumptie. “Vooral de unieke smaak van boter is door consumenten herontdekt”, aldus van Belleghem. Gemiddeld eet een Europeaan slechts 4,5 kilogram boter per jaar. “Dat is een laag niveau en ik zie het eerder licht stijgen dan dalen in de komende jaren.”  

Diefstalbeveiliging op blikjes boter

Van Ballegooijen Foods (VBF) heeft een jaaromzet van € 149 miljoen; bij het bedrijf werken 132 mensen. VBF bestaat uit dochterbedrijven Van der Pol (deeg) en Royal VIV Buisman. Bij de laatste zijn de melkvetactiviteiten ondergebracht, met productiebedrijven in Zelhem en in Wijk en Aalburg. De oorsprong ligt bij E.A. van Ballegooijen, die handelde in boter en eieren. Eind negentiende eeuw ontstonden vooral in het zuiden van het land diverse lokale boterfabriekjes. De handel in boter floreerde en Van Ballegooijen was succesvol. In de loop van de jaren werden diverse bedrijven overgenomen, waaronder Wijsman in Amsterdam, Koninklijke Buisman in Leeuwarden, VIV (Verwerkingsindustrie Vreeland) en D. Van der Pol in Wijk en Aalburg.
De sterke positie van de boterhandel kwam steeds meer onder druk toen de zuivelproductie als gevolg van fusies en overnames samenklonterde. Uiteindelijk bleef Royal FrieslandCampina over als verreweg de grootste boterproducent. Voor Van Ballegooijen reden om in 2002 ook een eigen productiefaciliteit te starten in Zelhem.
Royal VIV Buisman is uitgegroeid tot een leverancier van boter en boterolie met een sterke internationale positie. Onder andere in het Midden-Oosten heeft de onderneming met Cow Brand en Gold Medal lokaal bekende merken opgebouwd. In eigen land is de naam van de onderneming bij weinig consumenten bekend, al kennen velen boterfiguren in 3D die met Pasen of Kerstmis op tafel staan. Royal VIV Buisman in Wijk en Aalburg is de enige producent die deze botervormen op grote schaal aanbiedt.
En een naam die uit de bedrijfsnaam is verdwenen, maar in het buitenland nog erg bekend is, is Wijsman. Dit merk op ingeblikte boter is in Indonesië synoniem voor topkwaliteit. Het product is zo gewild dat winkels de blikjes met 200 of 454 gram boter voorzien van een diefstalalarm.