‘We zijn een soort landbouwakkoord in het klein’

Tekst: Bert Kleiboer

Acht eigen leveranciers zijn er inmiddels en nog eens twaalf melkveehouders staan in de wacht. Dat aantal zal groeien, zo is de hoop. Het bedrijf zegt zo’n 200 melkveehouders te hebben genoteerd als geïnteresseerd. Dat is best bijzonder in een tijd waarin het aantal melkveebedrijven afneemt en elke gevestigde zuivelonderneming haar uiterste best doet om haar fabriek vol te houden. Ikwileerlijkezuivel.nl richt zich op een specifieke groep melkveehouders, namelijk boeren met een bedrijf dichtbij een beschermd natuurgebied (Natura 2000). Juist in deze gebieden staat de landbouw zwaar onder druk en dat ‘triggerde’ oprichter Rik Hoogenberg.

Hoogenberg (1959) is IT-ondernemer. Zijn bedrijf Be Informed is gespecialiseerd in ‘regtech’, organisatiesoftware voor de omgang en naleving van procedures en regelgeving. Die kennis komt van pas in een sector met een grote regeldruk. Maar ervaring met landbouw en zuivel had hij tot voor kort niet. Wat beweegt hem naar deze sector? “Ik woon in Twente, op het platteland dichtbij natuurgebieden. In mijn vrije tijd jaag ik samen met een aantal boeren. Van hen hoor ik over de problematiek waarmee ze zitten in Natura2000-natuurgebieden”.

Maatschappelijk belang

Het gaat hem niet alleen om zijn jachtvrienden. Hoogenberg: “Als samenleving willen we niet alleen de natuur in die gebieden beschermen, maar ook het landschap eromheen onderhouden. Daar heb je boeren voor nodig; die zijn als geen ander daartoe in staat.” Wat hij voorstaat is ‘boeren in balans met de natuur’. In de huidige zuivelindustrie wordt dat onvoldoende mogelijk gemaakt, vindt hij. “Het systeem is gericht op geld verdienen door kwantiteit. We zijn de kwaliteit kwijtgeraakt en daarmee bedoel ik ook de manier waarop we omgaan met onze omgeving.” In zijn visie is die behoefte er wel degelijk, niet alleen bij boeren, ook bij retailers en consumenten. Vandaar de activistische naam Ikwileerlijkezuivel.nl.
Het nieuwe zuivelbedrijf wil melk verwerken van boeren die bereid zijn hun bedrijf te verduurzamen en meer natuur-inclusief te werken. Met een grote toeslag op de melkprijs zouden deze de benodigde extra kosten moeten kunnen betalen en investeringen kunnen financieren. In eerste instantie gaat het om boeren in de provincies Overijssel en Gelderland.

‘Dan kopen we zelf een fabriek’

Hoogenberg ging vier jaar geleden aan de slag met zijn idee. “We hebben geprobeerd om de productie onder te brengen bij derden. Toen dat niet lukte, hebben we gezegd: dan kopen we zelf een fabriek.” In 2022 verwierf hij in Almelo een bedrijfspand, waar hij vanaf 2023 melk wilde verwerken tot yoghurt voor de Nederlandse retail. Opstarten vanaf nul blijkt echter niet gemakkelijk. Toen zuivelonderneming Ausnutria haar fabriek in het Overijsselse Ommen te koop zette, zag Hoogenberg zijn kans: in juli vorig jaar nam hij deze over en deed zijn vestiging in Almelo weer van de hand. Nu is de monumentale fabriek van de voormalige coöperatie De Vechtstreek het hoofdkwartier van Ikwileerlijkezuivel.nl. Die draait momenteel op loonproductie. Er zijn drie productielijnen ontwikkeld: voor room, boter en een afvullijn voor yoghurt en kwark. Nummer vier, voor vloeibare zuivel, komt nog.

Huismerk

Ikwileerlijkezuivel wil de melkstroom van zijn melkveehouders uiteindelijk gaan verwerken tot verse zuivel als huismerk voor Nederlandse retailers. Dat wijkt af van de gangbare benadering, waarbij meerkosten van duurzamere productie worden doorberekend in een product met een onderscheidend label. “Wij kiezen voor ‘private label’-producten omdat die de grootste stromen vormen. Als je voor exclusieve producten gaat, kun je minder melk verwerken en kun je dus ook minder doen voor boeren en natuurgebieden.”

Door melk aan te voeren uit de regio en te kiezen voor ‘private label’-productie blijven de kosten relatief laag. Dat is echter niet genoeg voor de grote toeslag op de melkprijs die de boeren nodig hebben. Het grootste verschil moet worden gemaakt door de samenwerking met meerdere stakeholders. “Het gaat om de hele keten. Boeren, de verwerker, de retail en de overheid; iedereen moet zijn verantwoordelijkheid pakken, anders gaat het niet werken”, zegt Hoogenberg. “We zijn een soort landbouwakkoord in het klein.” Daarmee verwijst hij naar het overleg waarin overheid en landbouworganisaties en bedrijfsleven in 2023 afspraken wilden maken over de toekomst van de landbouwsector. Dat overleg kwam ver, maar werd afgebroken omdat partijen het uiteindelijk toch niet met elkaar eens konden worden.

Memorandum van overeenstemming

Ikwileerlijkezuivel.nl zoekt de samenwerking op. Het bedrijf heeft met zowel een overheid, de provincie Overijssel, als een retailer, Superunie, een memorandum van overeenstemming gesloten; een soort herenakkoord. De overeenstemming met de provincie betreft de plannen voor de transitie naar natuurinclusieve landbouw en provinciale subsidies. Met de supermarktorganisatie gaat het om de intentie om zuivelproducten die van de natuurinclusieve melk zijn gemaakt af te nemen. Wat zijn de eisen die het bedrijf aan melkveehouders stelt? De eerste voorwaarde is dat ze gevestigd zijn op hooguit 2,5 km van een Natura 2000-gebied. Verder is weidegang een randvoorwaarde. Deelnemende bedrijven stellen een natuur-ontwikkelplan op. Daarin plannen ze de transitie naar een duurzamere werkwijze. De voortgang van de transitie wordt bepaald aan de hand van verschillende kpi’s. Hoe hoger de score, hoe hoger de toeslag op de basismelkprijs. De maximale toeslag bedraagt 12 cent per kilo. Daarvan komt een deel van Superunie bij het behalen van een topkeurmerk.
Veel aandacht gaat uit naar het werken met data en het vastleggen ervan. Hier komt de kennis van IT-ondernemer Hoogenberg van pas. Behalve voor het vaststellen van de toeslagen is dat ook belangrijk voor de rechtszekerheid. De planvorming en concrete gebiedsgerichte uitvoering zullenl melkveehouders in en om Natura 2000-gebieden een sterkere juridische positie opleveren, belooft de onderneming.

Perspectief

De nieuwe zuivelverwerker wil perspectief bieden aan een groep melkveehouders die het zwaarst lijkt te worden getroffen door het stikstof-, mest- en natuurbeleid. Is dat geen riskante propositie? Voor een aantal beleidskwesties is nog steeds onduidelijkheid en het huidige populistisch-conservatieve kabinet probeert bovendien de trend te keren voor een aantal onderwerpen. Hoogenberg: “We gaan ervan uit dat de grenzen van Natura 2000 blijven bestaan. En stel dat de regels worden aangepast, dan doen we nog steeds fantastisch werk voor de beperking van stikstofuitstoot, de waterkwaliteit en biodiversiteit. Wij weten niet precies waar we uit gaan komen, maar wel dat we de goede kant op gaan.“