De EU-aanpak voor meer transparantie in zuivelmarkten

Tekst: Jeen Akkerman

Tien jaar geleden bereidde Europa zich voor op de afschaffing van de quotering. Dit instrument was begin jaren tachtig van de vorige eeuw ingevoerd om de sterk oplopende zuivelvoorraden en dito kosten in de EU een halt toe te roepen. Deze beperking van melkproductie op bedrijfsniveau deed zijn werk. Maar na ongeveer dertig jaar besloot de Europese Unie de maatregel – per 2025 – weer af te schaffen. Vooral de voortdurende groei van de koopkrachtige vraag naar zuivel in de wereld en de wens van belangrijke lidstaten om hun zuivelindustrie meer ruimte te geven om van deze ontwikkeling te profiteren, waren hiervoor belangrijke argumenten.

Vinger aan de pols

Voor de Europese Commissie was het de vraag hoe de afschaffing zou uitpakken. Daarom wilde men in Brussel de vinger aan de pols houden door actief data over de zuivelmarkten te verzamelen. Om die data te vergaren is het ‘European Milk Market Observatory’ (MMO) in het leven geroepen. Letterlijk betekent dit een ‘waarnemingspost voor de Europese melkmarkt’. Of, in het eigen jargon van de EU: de eerste ‘Uniemarktwaarnemingspost’. Het principe is eenvoudig: alle lidstaten leveren op reguliere basis data aan over melkproductie en zuivelprijzen. Die worden in Brussel in diverse overzichten gezet en geanalyseerd. Voor dat laatste zijn er van tijd tot tijd bijeenkomsten met specialisten en marktkenners uit de lidstaten.Daarbij zijn de verschillende schakels van de zuivelketen betrokken: melkveehouderij, zuivelindustrie, zuivelhandel en retail.
De data en de analyses worden online gepubliceerd, waarbij de prijsontwikkeling van boerderijmelk, boter, melkpoeders en een aantal kaassoorten de kern vormen. Officiële noteringen In Nederland levert de overheidsorganisatie Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) diverse gegevens aan. Onderdeel daarvan zijn wekelijkse zuivelnoteringen van de Commissie van de Officiële Nederlandse zuivelnoteringen. Ook andere gegevens over productie, afzet, voorraden enzovoort stuurt RVO naar de MMO. Een uitzondering geldt voor de informatie over de kaasmarkt. Daarvoor is in ons land geen officiële notering.
En de informatie over de kaasmarkt die aan Brussel wordt aangeleverd, wordt niet openbaar gemaakt. Dat heeft Nederland bedongen in Brussel, omdat de kaasindustrie en -handel in ons land dat liever niet willen. Martin Valstar, namens ZuivelNL,  is secretaris van de genoemde commissie.

Internationaal

“De ambitie van Brussel gaat verder dan alleen het publiceren van de gegevens die de lidstaten aanleveren”, zegt Valstar. “Men wil ook inzicht bieden in internationale ontwikkelingen, zoals de productie in andere regio’s in de wereld en hoe handelsstromen zich ontwikkelen.” Op zichzelf is dat volgens hem een loffelijk streven en ook interessant voor beleidsmakers, zowel in Brussel zelf als in de lidstaten. Maar of het ultieme doel, namelijk transparantie in de zuivelmarkt, wordt behaald, waagt hij te betwijfelen. “Ik denk dat met name de grotere zuivelondernemingen en handelsbedrijven hun eigen bronnen benutten om sneller en adequater dan de Europese Commissie hun informatie te verzamelen. In die zin kun je niet zeggen dat het observatorium van de EU voor volledige transparantie zorgt.”

Melkveehouders

Volgens Valstar is de dataverzameling vooral voor de Europese Commissie zelf van groot belang. “De data kunnen bijdragen aan de kwaliteit van het EU-zuivelbeleid.” Dat is Klaas Johan Osinga met hem eens. Als beleidsspecialist internationaal van LTO Nederland was hij diverse keren als vertegenwoordiger van Copa Cogeca aanwezig bij bijeenkomsten van de
MMO. “Dat is altijd interessant en voor mij zijn de wekelijkse online publicaties ook waardevol”, aldus Osinga. Ook hij denkt dat de ambitie van volledige transparantie niet waargemaakt kan worden. “Handel en industrie hebben vaak zelf de meest actuele informatie”, zo is zijn ervaring. Osinga wijst erop dat het vooral voor melkveehouders interessant kan zijn de overzichten van het observatorium te raadplegen. “Je hebt dan meer inzicht in welke kant de markt op gaat, dus of je bijvoorbeeld extra voer moet inkopen of beter even
rustig aan kunt doen. En je komt beter beslagen ten ijs bij de vergadering van je zuivelonderneming.”

Tevreden

De Europese Commissie zelf is tevreden over de resultaten van de MMO en de observatoria die ze in de afgelopen tien jaar hebben opgezet in andere sectoren (rundvlees, varkensvlees, eieren en pluimvee, schapen- en geitenvlees, groenten en fruit, granen, rijst, oliehoudende zaden en eiwithoudende gewassen, suiker, olijfolie en wijn). Die tevredenheid baseert de commissie onder andere op een enquête onder betrokkenen in 2023. De lidstaten en 42 belanghebbenden reageerden op een online vragenlijst. De conclusie die de commissie uit de reacties trekt, luidt letterlijk: “De marktwaarnemingsposten vervullen op doeltreffende wijze hun taak om de markttransparantie in de voedseltoeleveringsketen te helpen verhogen (…) Over het geheel genomen lijkt het aanbod van geanalyseerde gegevens en informatie toereikend, maar kan dat voor sommige sectoren nog worden verbeterd.”