Melk met natuurlijke roomkraag van gehoornde koeien

Tekst: Bert Kleiboer

De biodynamische landbouw, kortweg BD, bestaat honderd jaar. Dat wordt gevierd met het ‘BD Feest van de Eeuw’, op 19 mei in het opleidingscentrum van de landbouwmethode in Nederland: Warmonderhof in Dronten. Waar staat de honderd jaar oude beweging anno 2024 voor? Die vraag leggen we voor aan Joep de Jong, melkveehouder op het biodynamisch landbouwbedrijf van Warmonderhof en aan Edwin Crombags, commercieel manager bij Weerribben Zuivel, dat met het merk Zuiver Zuivel marktleider is in BD-zuivel.

Indrukwekkende hoorns

“Wij zeggen altijd: biodynamisch gaat een stap verder dan biologisch”, aldus Crombags. Beide concepten staan voor een natuur-inclusieve manier van werken waaraan geen chemische meststoffen en bestrijdingsmiddelen te pas komen. Maar er zijn ook duidelijke verschillen. Zo zijn de circa vijftig melkkoeien van Warmonderhof allemaal getooid met een paar indrukwekkende hoorns. De meeste runderen in Nederland worden onthoornd om te voorkomen dat de dieren elkaar of de boer verwonden. Niet bij BD: het respecteren van de integriteit van dieren is een belangrijk principe. “Als de koeien voldoende ruimte krijgen en ze hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen, is veiligheid geen probleem”, legt veehouder De Jong uit. “Ik zou niet met koeien zonder hoorns willen werken.”

Een ander onderscheidend kenmerk van biodynamisch is de lokaal gesloten kringloop: 80 procent van het voer voor de koeien komt van het eigen bedrijf of uit de directe omgeving. Ook brengen biodynamische boeren veel minder mest op hun land. Voor de kenners: de stikstofnorm is 112 kilo. De biodynamische werkwijze zorgt voor een grote biodiversiteit op de bedrijven. Bij Zuiver Zuivel is bovendien extra aandacht voor boerenlandvogels in samenwerking met Vogelbescherming Nederland.

Typisch biodynamisch is ook rekening houden met onzichtbare krachten en kosmische invloeden, met een eigen zaaikalender en preparaten voor de bodem (zie kader). Dat buitenstaanders dat moeilijk vinden kan De Jong zich wel voorstellen. “Het is niet tastbaar en voor de meeste mensen onbekend. Aan de andere kant: de eb- en vloedbeweging van de zee wordt ook veroorzaakt door de maan, dus zo raar is het niet om uit te gaan van invloed op de natuur.”

Homogeniseren taboe

Net als voor biologische landbouw bestaat voor BD-landbouw een internationaal erkend keurmerk. Dat wordt voor Nederland en België beheerd door certificeringsorganisatie Stichting Demeter. Die is lid van de Biodynamic Federation Demeter International, waarbij negentien nationale organisaties zijn aangesloten.

Het Demeter-keurmerk omvat ook voorwaarden voor de verwerking van producten. Zo mogen alleen natuurlijke extracten als aroma’s worden gebruikt. Verder zijn bepaalde bewerkingen taboe, zoals homogeniseren. Vrijwel alle drinkmelk is gehomogeniseerd omdat consumenten de drijvende roomklontjes niet waarderen. Dementer-melk kan dus wel opromen. Crombags: “De klanten in de biologische winkels die Demeter kopen, willen juist die roomkraag op de melk. Zij zien dat als een kwaliteitskenmerk.”

Marktleider Weerribben Zuivel verwerkt zo’n 5 miljoen kilo BD-melk en verkoopt dit onder het merk Zuiver Zuivel exclusief via biologische winkels en speciaalzaken. Crombags: “Wij zien biodynamisch als de top in duurzaamheid. Biologische winkels kunnen zich daarmee profileren. Dat bepaalt mede hun bestaansrecht, zeker nu gangbare supermarkten steeds meer biologische producten opnemen in hun assortiment.”

Voorloper

Certificeringsorganisatie Demeter noemt BD de ‘landbouwcultuur van de toekomst’. Ziet veehouder De Jong zichzelf als voorloper? “Zo voelt het niet, hoor. Wij doen het gewoon op onze eigen manier. Maar er is wel een maatschappelijke trend gaande in een richting die voor ons heel vertrouwd is.” De gehoornde koeien zijn daarvan een voorbeeld. Ze zijn nu nog uitzonderlijk, maar mogelijk moet de hele melkveehouderij in de toekomst stoppen met onthoornen. Dat is althans een van de punten op de agenda bij de uitwerking van het Convenant Dierwaardige Veehouderij.

Zuiver Zuivel pakt de rol van voorloper op een ander thema: het scheiden van kalf en koe na de geboorte. Binnen de Demeter-richtlijnen is dat toegestaan, maar Zuiver Zuivel heeft een aparte melkstroom opgezet voor bedrijven die de kalveren drie maanden laten zogen. De veehouders krijgen daarvoor een toeslag van zeven cent op de Demeter-prijs. Vorig jaar heeft Zuiver Zuivel drinkmelk met het sublabel ‘kalf en koe blijven samen’ geïntroduceerd. Sinds kort zijn ook yoghurtproducten aan deze lijn toegevoegd. “De verkoop van melk is met meer dan 10 procent gegroeid sinds we zijn begonnen met ‘kalf en koe blijven samen’. De consument heeft blijkbaar behoefte aan zuivel die nog meer rekening houdt met het dierenwelzijn”, zegt Crombags. “We trekken zelfs nieuwe consumenten. Dat zijn mensen die eigenlijk al gestopt waren met dierlijke producten en dit nu wel voor zichzelf kunnen verantwoorden. Dan kiezen ze toch weer voor echte zuivel vanwege de smaak. “

De bodem is de basis bij biodynamisch

In de jaren ’20 van de vorige eeuw ging een golf van veranderingen door de landbouw en voedselproductie. De industrialisatie en met name het gebruik van kunstmest en chemische middelen brachten een technologische revolutie. Een groep verontruste boeren vroeg de Oostenrijkse spirituele filosoof Rudolf Steiner om advies. Diens lezingen rond Pinksteren van 1924 worden gezien als de oorsprong van de biodynamische (BD) landbouw.

In deze alternatieve vorm van landbouw is de bodem de basis. De structuur en vruchtbaarheid worden ondersteund door dierlijke mest, compost en vruchtwisseling. Kenmerkend is het maken en gebruiken van biodynamische preparaten voor het ondersteunen van levensprocessen. Ze bevatten kruiden, mest en gemalen bergkristal en worden in een dierlijke omhulling gedurende een deel van het jaar in de bodem bewaard. Ook volgen telers een biodynamische kalender die onder meer rekening houdt met de dagelijkse posities van de planeten. Volgens cijfers van Demeter telde Nederland in 2022 156 biodynamische land- en tuinbouwbedrijven. Deze hebben ongeveer 11 procent van het biologische areaal in gebruik.